„Remember, remember the fifth of November” – historia i znaczenie słynnej angielskiej frazy

„Remember, remember the fifth of November” to jedna z najbardziej rozpoznawalnych angielskich fraz historycznych, która przetrwała próbę czasu i na stałe wpisała się w brytyjską kulturę. Ta pamiętna rymowanka, przekazywana z pokolenia na pokolenie, upamiętnia dramatyczne wydarzenia z 1605 roku, znane jako Spisek Prochowy (Gunpowder Plot). Niniejszy artykuł przedstawia historię powstania tej frazy, jej znaczenie w brytyjskiej tradycji oraz ewolucję jej symboliki na przestrzeni wieków, aż po współczesne odniesienia w popkulturze. Zrozumienie kontekstu historycznego i kulturowego tej ikonicznej frazy pozwala lepiej poznać nie tylko brytyjską historię, ale również sposób, w jaki pamięć o historycznych wydarzeniach jest kształtowana i przekazywana przez kulturowe symbole i tradycje.

Spisek Prochowy – historyczne tło słynnej frazy

Aby w pełni zrozumieć znaczenie frazy „Remember, remember the fifth of November”, należy cofnąć się do początku XVII wieku w Anglii. Po śmierci królowej Elżbiety I w 1603 roku, tron objął Jakub I Stuart, syn Marii Stuart. Sytuacja religijna w kraju była napięta – katolicy mieli nadzieję, że nowy monarcha będzie bardziej tolerancyjny wobec ich wyznania niż jego poprzedniczka, jednak szybko się rozczarowali, gdy Jakub I kontynuował politykę prześladowań religijnych.

W takich okolicznościach grupa katolickich spiskowców na czele z Robertem Catesbym zaplanowała zamach na króla i członków parlamentu podczas ceremonii otwarcia obrad Izby Lordów 5 listopada 1605 roku. Plan zakładał wysadzenie budynku parlamentu przy użyciu 36 beczek prochu strzelniczego umieszczonych w piwnicach pod budynkiem. Zadanie pilnowania materiałów wybuchowych powierzono Guyowi Fawkesowi, byłemu żołnierzowi z doświadczeniem w pracach minerskich.

Spisek został jednak wykryty dzięki anonimowemu listowi ostrzegawczemu wysłanemu do jednego z lordów. W nocy z 4 na 5 listopada Guy Fawkes został aresztowany podczas inspekcji piwnic parlamentu. Po brutalnych przesłuchaniach i torturach, Fawkes wyjawił nazwiska wspólników. Spiskowcy zostali schwytani, osądzeni za zdradę stanu i straceni w okrutny sposób – przez powieszenie, wytrzewienie i ćwiartowanie.

Król Jakub I nakazał, aby 5 listopada był corocznie świętowany jako dzień ocalenia jego życia i uratowania państwa przed zamachem. To właśnie wtedy narodziła się tradycja pamiętania o tym dniu, która dała początek słynnej frazie.

„Remember, remember” – ewolucja rymowanki i jej pełna treść

Słynna fraza „Remember, remember the fifth of November” to początek tradycyjnej angielskiej rymowanki, która przez wieki ewoluowała i doczekała się wielu wersji. Najczęściej cytowana wersja brzmi:

„Remember, remember the fifth of November, gunpowder, treason and plot. I see no reason why gunpowder treason should ever be forgot.”

Ta prosta, rytmiczna rymowanka służyła jako mnemotechniczny sposób przekazywania pamięci o historycznych wydarzeniach w czasach, gdy znaczna część społeczeństwa była niepiśmienna. Jej prostota i rytm sprawiały, że łatwo zapadała w pamięć i mogła być przekazywana ustnie z pokolenia na pokolenie.

Istnieją również rozszerzone wersje tej rymowanki, które zawierają dodatkowe zwrotki opisujące karę dla Guya Fawkesa i innych spiskowców:

„Guy Fawkes, Guy Fawkes, ’twas his intent to blow up the King and Parliament. Three score barrels of powder below, poor old England to overthrow. By God’s providence he was catch’d with a dark lantern and burning match. Holloa boys, holloa boys, let the bells ring. Holloa boys, holloa boys, God save the King!”

W różnych regionach Wielkiej Brytanii funkcjonują lokalne warianty tej rymowanki, często dostosowane do miejscowych dialektów i tradycji. Wspólnym elementem jest jednak zawsze fraza „Remember, remember the fifth of November”, która stała się ikonicznym początkiem wiersza.

Warto zauważyć, że rymowanka ta pierwotnie miała charakter antykatolicki i propagandowy, gdyż służyła umacnianiu protestanckiej tożsamości narodowej poprzez przypominanie o zagrożeniu, jakie w oczach władzy stanowili katoliccy spiskowcy. Z czasem jednak polityczny i religijny wydźwięk osłabł, a na pierwszy plan wysunął się aspekt tradycji i ludowej zabawy.

Noc Guya Fawkesa – jak Brytyjczycy upamiętniają 5 listopada

„Remember, remember the fifth of November” znajduje swoje praktyczne odzwierciedlenie w obchodach Nocy Guya Fawkesa (Guy Fawkes Night), znanej również jako Bonfire Night (Noc Ognisk), która stanowi jedną z najbardziej charakterystycznych brytyjskich tradycji. Co roku 5 listopada (a także w okolicznych dniach) w całej Wielkiej Brytanii odbywają się publiczne i prywatne uroczystości upamiętniające udaremnienie Spisku Prochowego.

Centralnymi elementami tych obchodów są ogniska i pokazy fajerwerków. Tradycyjnie na szczytach ognisk umieszczane są kukły przedstawiające Guya Fawkesa, zwane „guys”, które następnie są ceremonialnie palone. Ta praktyka symbolizuje karę, jaka spotkała spiskowców, a jednocześnie ma przypominać o konsekwencjach zdrady państwa.

W przeszłości, przed Nocą Guya Fawkesa, dzieci często wykonywały kukły Guya Fawkesa i wystawiały je na ulicach, prosząc przechodniów o „penny for the guy” (pensa dla guya). Zebrane pieniądze były przeznaczane na zakup fajerwerków. Ta tradycja, choć obecnie rzadsza, pokazuje jak głęboko fraza „Remember, remember” i związane z nią wydarzenia zakorzeniły się w brytyjskiej świadomości zbiorowej.

Współczesne obchody Nocy Guya Fawkesa to przede wszystkim rodzinne i społecznościowe wydarzenia, podczas których organizowane są spektakularne pokazy fajerwerków i ogniska w parkach, na terenach szkół czy w centrach miast. W niektórych miejscowościach, jak Lewes w East Sussex, tradycje związane z tą nocą są szczególnie żywe i obejmują parady z pochodniami, przebierańców oraz palenie kukieł przedstawiających nie tylko Guya Fawkesa, ale także współczesne kontrowersyjne postacie polityczne.

Co ciekawe, choć obchody Nocy Guya Fawkesa mają korzenie w upamiętnianiu udaremnionego katolickiego spisku, z czasem sam Guy Fawkes stał się paradoksalnie ludowym bohaterem i symbolem oporu przeciwko autorytetowi władzy. Ta ewolucja percepcji znajduje odzwierciedlenie w innej popularnej frazie: „The only man to enter Parliament with honest intentions” (Jedyny człowiek, który wszedł do Parlamentu z uczciwymi zamiarami) – żartobliwym komentarzu nawiązującym do Fawkesa i jego bezpośrednich, choć skrajnych, metod działania.

„Remember, remember” w popkulturze – od „V jak Vendetta” po współczesne nawiązania

Fraza „Remember, remember the fifth of November” zyskała nowe życie i globalny zasięg dzięki jej wykorzystaniu w popkulturze, szczególnie za sprawą komiksu „V jak Vendetta” Alana Moore’a i Davida Lloyda z lat 80. XX wieku oraz jego filmowej adaptacji z 2005 roku. W tym dystopijnym dziele tytułowy bohater, V, noszący maskę stylizowaną na wizerunek Guya Fawkesa, planuje wysadzenie budynku parlamentu w futurystycznej, totalitarnej Wielkiej Brytanii jako symboliczny akt rewolucyjny.

Film rozpoczyna się właśnie od recytacji słynnej rymowanki, a motyw „pamiętania o piątym listopada” przewija się przez całą narrację. Ta popkulturowa adaptacja znacząco zmieniła sposób postrzegania frazy i samego Guya Fawkesa, przekształcając go z historycznego złoczyńcy w symbol oporu przeciwko opresyjnej władzy. Maska Guya Fawkesa z filmu stała się rozpoznawalnym symbolem używanym przez różne ruchy protestu na całym świecie, najbardziej znana ze związków z grupą Anonymous.

Poza „V jak Vendetta”, fraza „Remember, remember the fifth of November” pojawia się w licznych innych dziełach popkultury – od piosenek (jak „Remember” zespołu Emerson, Lake & Palmer) po wiele odniesień w literaturze, serialach telewizyjnych i grach wideo. W 2018 roku brytyjski zespół Muse zatytułował jeden ze swoich utworów „The Void (Acoustic)” alternatywnym tytułem „Remember, Remember”, nawiązując do tej historycznej frazy.

Fraza ta funkcjonuje również w przestrzeni cyfrowej jako internetowy mem, szczególnie popularny w okolicach 5 listopada, gdy użytkownicy mediów społecznościowych przypominają sobie nawzajem o tej dacie, często bez pełnego zrozumienia jej historycznego kontekstu. To pokazuje, jak kulturowe symbole mogą oderwać się od swoich pierwotnych znaczeń i ewoluować wraz z nowymi mediami i kontekstami.

Współczesne znaczenie i interpretacja – protest, pamięć historyczna i tożsamość narodowa

W dzisiejszych czasach fraza „Remember, remember the fifth of November” i związana z nią symbolika zyskały złożone, wielowarstwowe znaczenie, które wykracza daleko poza swój pierwotny historyczny kontekst. Z jednej strony, pozostają elementem brytyjskiej tożsamości narodowej i popularnej tradycji ludowej, z drugiej – stały się uniwersalnym symbolem oporu obywatelskiego i protestu, adaptowanym w różnych kontekstach kulturowych i politycznych.

W samej Wielkiej Brytanii coroczne obchody Nocy Guya Fawkesa służą jako okazja do refleksji nad historią kraju, ewolucją jego instytucji politycznych oraz znaczeniem takich pojęć jak zdrada, lojalność i patriotyzm. Dla wielu Brytyjczyków fraza ta jest nieodłącznym elementem narodowego dziedzictwa, wypowiadanym często z przymrużeniem oka, ale jednocześnie przypominającym o burzliwej historii brytyjskiej monarchii i parlamentu.

W szerszym, globalnym kontekście, maska Guya Fawkesa i związana z nią fraza „Remember, remember” zostały przyjęte przez różnorodne ruchy społeczne i polityczne – od Occupy Wall Street po demonstracje przeciwko cenzurze w internecie. Symbolika ta jest szczególnie popularna wśród grup, które identyfikują się z ideą oporu przeciwko autorytarnym tendencjom w polityce i ekonomii.

Warto zauważyć, że ta ewolucja znaczeniowa odzwierciedla szerszy proces, w którym historyczne symbole i frazy są nieustannie reinterpretowane przez kolejne pokolenia, aby odpowiadały na współczesne wyzwania i dylematy. „Remember, remember the fifth of November” przeszło drogę od propagandowego narzędzia umacniającego protestancką monarchię do uniwersalnego symbolu politycznego przebudzenia i obywatelskiego nieposłuszeństwa.

W erze mediów społecznościowych i globalnej komunikacji, ta prosta rymowanka zyskała zasięg, o jakim jej pierwsi twórcy nie mogli nawet marzyć. Fraza ta jest regularnie przywoływana w dyskusjach o prawach obywatelskich, wolności słowa i oporze przeciwko nadużyciom władzy. Paradoksalnie, Guy Fawkes – człowiek, który próbował zniszczyć angielski parlament – stał się ikoną demokratycznego sprzeciwu, a fraza wzywająca do pamiętania o jego nieudanym zamachu przekształciła się w uniwersalne wezwanie do czujności wobec zagrożeń dla wolności obywatelskich.