Tryb łączący (subjunctive) w języku angielskim – kompleksowy przewodnik

Tryb łączący (subjunctive mood) to jedna z bardziej subtelnych i zarazem problematycznych struktur gramatycznych języka angielskiego, zwłaszcza dla uczących się, których języki ojczyste, jak polski, mają rozbudowane formy tego trybu. W języku angielskim tryb łączący jest znacznie mniej widoczny niż w językach romańskich czy słowiańskich, a jego użycie ogranicza się do kilku specyficznych kontekstów. Niniejszy artykuł przedstawia kompleksowe omówienie angielskiego trybu łączącego – od jego form i zastosowań, przez porównanie z trybem oznajmującym, aż po typowe błędy i praktyczne wskazówki. Zrozumienie tej struktury gramatycznej pozwoli Ci na bardziej precyzyjne i eleganckie wyrażanie myśli w języku angielskim, szczególnie w kontekstach formalnych i akademickich.

Czym jest tryb łączący (subjunctive) i jak różni się od trybu oznajmującego (indicative)

Tryb łączący (subjunctive) to forma gramatyczna czasownika, która w języku angielskim wyraża życzenia, hipotezy, sugestie, żądania lub sytuacje nierzeczywiste – w przeciwieństwie do trybu oznajmującego (indicative), który opisuje fakty i rzeczywistość. Podczas gdy tryb oznajmujący stwierdza, że coś jest, było lub będzie, tryb łączący wyraża to, co mogłoby być, co ktoś chce, aby było, lub co powinno być.

W wielu językach europejskich, takich jak hiszpański, francuski czy włoski, tryb łączący jest bardziej rozbudowany i wyraźnie odróżnia się od trybu oznajmującego poprzez charakterystyczne końcówki czasowników. W języku angielskim różnice są bardziej subtelne i często widoczne tylko w kilku specyficznych konstrukcjach.

Podstawowa różnica między trybem oznajmującym a łączącym w języku angielskim polega na tym, że tryb łączący nie uwzględnia osoby i liczby podmiotu, co w praktyce oznacza, że forma czasownika pozostaje taka sama niezależnie od podmiotu. Na przykład:

Tryb oznajmujący: „He works hard.” (On ciężko pracuje.) Tryb łączący: „It is essential that he work hard.” (Istotne jest, aby on ciężko pracował.)

Zauważ, że w trybie łączącym czasownik „work” nie przyjmuje końcówki -s w trzeciej osobie liczby pojedynczej, jak to ma miejsce w trybie oznajmującym.

Formy trybu łączącego w języku angielskim

W języku angielskim tryb łączący występuje w dwóch podstawowych formach: present subjunctive (teraźniejszy tryb łączący) i past subjunctive (przeszły tryb łączący).

Present Subjunctive (Teraźniejszy tryb łączący)

Teraźniejszy tryb łączący używa podstawowej formy czasownika (bezokolicznika bez „to”) dla wszystkich osób. Jest to szczególnie widoczne w trzeciej osobie liczby pojedynczej, gdzie normalnie dodawalibyśmy końcówkę -s:

Tryb oznajmujący: He goes, she works, it happens Tryb łączący: (that) he go, (that) she work, (that) it happen

Present subjunctive jest używany głównie po takich wyrażeniach jak:

• suggest (sugerować)
• recommend (zalecać)
• insist (nalegać)
• demand (żądać)
• request (prosić)
• propose (proponować)
• essential (istotne)
• important (ważne)
• necessary (konieczne)
• vital (kluczowe)

Przykłady:

• „The doctor suggested that he take the medicine twice a day.” (Lekarz zasugerował, aby brał lekarstwo dwa razy dziennie.)
• „It is essential that everyone be on time.” (Istotne jest, aby wszyscy byli punktualni.)
• „The committee recommended that she accept the position.” (Komitet zalecił, aby przyjęła tę pozycję.)

Past Subjunctive (Przeszły tryb łączący)

Przeszły tryb łączący jest używany głównie w zdaniach warunkowych typu drugiego i trzeciego oraz po wyrażeniu „wish” (życzyć sobie). Dla większości czasowników forma ta jest identyczna z czasem Past Simple. Jednak dla czasownika „to be”, przeszły tryb łączący używa formy „were” dla wszystkich osób:

• „If I were rich, I would travel the world.” (Gdybym był bogaty, podróżowałbym po świecie.)
• „She wishes she were taller.” (Ona życzy sobie, żeby była wyższa.)
• „If he were here, he would know what to do.” (Gdyby on tu był, wiedziałby, co robić.)

To użycie „were” zamiast „was” dla pierwszej i trzeciej osoby liczby pojedynczej jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych przykładów trybu łączącego w języku angielskim.

Główne zastosowania trybu łączącego w języku angielskim

Tryb łączący w języku angielskim jest używany w kilku specyficznych kontekstach:

1. Po wyrażeniach sugerujących, żądających lub zalecających

Tryb łączący jest używany po czasownikach i wyrażeniach, które sugerują, zalecają, nakazują lub wyrażają konieczność, takich jak: suggest, recommend, insist, demand, request, propose itp. W tych przypadkach, zdanie podrzędne często zaczyna się od „that”:

• „The manager insisted that the report be finished by Friday.” (Kierownik nalegał, aby raport został ukończony do piątku.)
• „The teacher suggested that we review the material before the exam.” (Nauczyciel zasugerował, abyśmy przejrzeli materiał przed egzaminem.)
• „The doctor recommended that he reduce his sugar intake.” (Lekarz zalecił, aby zmniejszył spożycie cukru.)

2. W zdaniach warunkowych typu drugiego i trzeciego

Przeszły tryb łączący jest używany w zdaniach warunkowych typu drugiego (nierealnych w teraźniejszości) i trzeciego (nierealnych w przeszłości):

• „If I had more time, I would learn another language.” (Gdybym miał więcej czasu, nauczyłbym się jeszcze jednego języka.) – typ drugi
• „If she had studied harder, she would have passed the exam.” (Gdyby uczyła się ciężej, zdałaby egzamin.) – typ trzeci

3. Po wyrażeniu „wish” i „if only”

Tryb łączący jest używany po „wish” i „if only”, gdy wyrażamy życzenia dotyczące teraźniejszości lub przeszłości:

• „I wish I were on holiday now.” (Chciałbym być teraz na wakacjach.)
• „If only it were possible to turn back time.” (Gdyby tylko można było cofnąć czas.)
• „She wishes she had accepted the job offer.” (Ona życzy sobie, żeby przyjęła tę ofertę pracy.)

4. W pewnych stałych wyrażeniach i formułach

Tryb łączący występuje też w pewnych utartych wyrażeniach i formułach, które przetrwały w języku angielskim:

• „God save the Queen!” (Boże, chroń Królową!)
• „Long live the King!” (Niech żyje Król!)
• „Heaven forbid!” (Broń Boże!)
• „Be that as it may…” (Jakkolwiek by było…)
• „So be it.” (Niech tak będzie.)

5. Po „as if” i „as though”

Po wyrażeniach „as if” i „as though” (jakby, tak jakby) często używany jest tryb łączący, szczególnie z czasownikiem „to be”:

• „He talks as if he were an expert.” (Mówi, jakby był ekspertem.)
• „She acts as though she were the boss.” (Zachowuje się, jakby była szefem.)

Różnice między brytyjskim a amerykańskim użyciem trybu łączącego

Istnieją pewne różnice w częstotliwości i kontekstach używania trybu łączącego między brytyjską a amerykańską odmianą języka angielskiego.

Generalnie, amerykański angielski jest bardziej konserwatywny w zachowaniu form trybu łączącego i używa ich częściej niż brytyjski angielski. W brytyjskim angielskim tryb łączący jest często zastępowany przez tryb oznajmujący, szczególnie w mowie potocznej.

Na przykład:

Amerykański angielski: „The doctor suggested that he take the pills twice daily.” Brytyjski angielski (alternatywnie): „The doctor suggested that he takes the pills twice daily.”

Amerykański angielski: „It is essential that he be there.” Brytyjski angielski (alternatywnie): „It is essential that he is there.”

Jednakże, nawet w brytyjskim angielskim, w formalnym języku pisanym i w kontekstach akademickich czy prawnych, tryb łączący jest nadal stosowany, szczególnie w pewnych utartych wyrażeniach i formułach.

Warto również zauważyć, że forma „were” w przeszłym trybie łączącym (np. „If I were you”) jest ciągle powszechna w obu odmianach angielskiego, choć w mowie potocznej można usłyszeć „If I was you”, szczególnie w brytyjskim angielskim.

Typowe błędy i trudności związane z trybem łączącym

Uczący się języka angielskiego, szczególnie ci, których języki ojczyste mają bardziej rozbudowane formy trybu łączącego, często napotykają na problemy z jego prawidłowym stosowaniem. Oto najczęstsze błędy i trudności:

1. Nadużywanie trybu łączącego

W wielu językach, takich jak hiszpański, włoski, czy francuski, tryb łączący jest używany znacznie częściej niż w angielskim. To może prowadzić do jego nadużywania przez uczących się angielskiego. Ważne jest, aby pamiętać, że w angielskim tryb łączący ma bardzo ograniczone zastosowanie.

2. Nieprawidłowa forma czasownika w trzeciej osobie liczby pojedynczej

Jednym z najczęstszych błędów jest dodawanie końcówki -s do czasownika w trzeciej osobie liczby pojedynczej w present subjunctive:

Błędnie: „The doctor suggested that he takes the medicine.” Poprawnie: „The doctor suggested that he take the medicine.”

3. Mylenie „was” i „were” w przeszłym trybie łączącym

Innym typowym błędem jest używanie „was” zamiast „were” w przeszłym trybie łączącym dla pierwszej i trzeciej osoby liczby pojedynczej:

Błędnie: „I wish I was taller.” Poprawnie: „I wish I were taller.”

Jednak należy zauważyć, że w mowie potocznej forma „was” jest coraz bardziej akceptowalna.

4. Trudności z rozpoznawaniem kontekstów wymagających trybu łączącego

Ponieważ tryb łączący w angielskim nie ma zawsze wyraźnych markerów gramatycznych, uczący się mogą mieć trudności z rozpoznawaniem sytuacji, które go wymagają. Szczególnie problematyczne może być rozróżnienie między wyrażeniami po których używamy trybu łączącego (np. „suggest”, „insist”, „demand”), a tymi, po których używamy trybu oznajmującego (np. „think”, „believe”, „say”).

Praktyczne wskazówki i ćwiczenia dla opanowania trybu łączącego

Aby opanować używanie trybu łączącego w języku angielskim, warto stosować następujące strategie:

1. Zapamiętaj kluczowe wyrażenia

Naucz się rozpoznawać czasowniki i wyrażenia, po których typowo występuje tryb łączący, takie jak: suggest, recommend, insist, demand, request, propose, essential, important, necessary, vital.

2. Ćwicz używanie „were” dla wszystkich osób

Poświęć szczególną uwagę na używanie „were” zamiast „was” w wyrażeniach takich jak „If I were you” czy „I wish he were here”. To jeden z najbardziej charakterystycznych przypadków użycia trybu łączącego w angielskim.

3. Twórz zdania z wyrażeniami wymagającymi trybu łączącego

Praktykuj tworzenie zdań z wyrażeniami, które zazwyczaj wymagają trybu łączącego:

• „The boss insisted that…”
• „It is essential that…”
• „I wish…”
• „If only…”
• „She suggested that…”

4. Zauważaj tryb łączący w tekstach i mowie

Zwracaj uwagę na przypadki użycia trybu łączącego podczas czytania angielskich tekstów czy słuchania mówionego języka angielskiego, szczególnie w kontekstach formalnych, akademickich czy prawnych.

5. Pamiętaj o różnicach między brytyjskim a amerykańskim angielskim

Bądź świadomy, że w brytyjskim angielskim formy trybu łączącego są często zastępowane przez tryb oznajmujący, szczególnie w mowie potocznej.

6. Ćwicz zdania warunkowe

Twórz i ćwicz zdania warunkowe typu drugiego i trzeciego, które wymagają użycia przeszłego trybu łączącego:

• „If I were rich, I would…”
• „If she had studied harder, she would have…”

7. Używaj stałych wyrażeń zawierających tryb łączący

Włącz do swojego słownictwa stałe wyrażenia, które zawierają tryb łączący, takie jak „So be it”, „Be that as it may”, „God bless you” itp.

Praktyczne wskazówki i ćwiczenia dla opanowania trybu łączącego

Aby opanować używanie trybu łączącego w języku angielskim, warto stosować następujące strategie:

1. Zapamiętaj kluczowe wyrażenia: Naucz się rozpoznawać czasowniki i wyrażenia, po których typowo występuje tryb łączący.
2. Ćwicz używanie „were” dla wszystkich osób: Poświęć szczególną uwagę na używanie „were” zamiast „was” w wyrażeniach takich jak „If I were you”.
3. Twórz zdania z wyrażeniami wymagającymi trybu łączącego: Praktykuj tworzenie zdań z wyrażeniami, które zazwyczaj wymagają trybu łączącego.
4. Ćwicz zdania warunkowe: Twórz i ćwicz zdania warunkowe typu drugiego i trzeciego, które wymagają użycia przeszłego trybu łączącego.
5. Używaj stałych wyrażeń: Włącz do swojego słownictwa stałe wyrażenia, które zawierają tryb łączący, takie jak „So be it”, „Be that as it may”, „God bless you” itp.